Obojczyk to kość długa o kształcie esowatym, która łączy się za pomocą stawów przyśrodkowo z mostkiem oraz bocznie z wyrostkiem barkowym łopatki po obu stronach klatki piersiowej. Jest to kość, którą z łatwością można wyczuć pod skórą z uwagi na jej powierzchowny przebieg. Jest niezbędna do prawidłowej pracy barku.
Złamania obojczyka mogą stanowić nawet 60% wszystkich złamań w obrębie barku i obręczy kończyny górnej. Najczęściej do ich powstania dochodzi w mechanizmie pośrednim przez upadek na bark. Siły przeciwstawne działające wówczas na obojczyk powodują przerwanie jego ciągłości. Urazy bezpośrednie odpowiadają jedynie za kilka procent jego złamań.
Co ciekawe, nierzadko do złamania obojczyka dochodzi u noworodków w trakcie powikłanych porodów. Jest to tak zwane “złamanie zielonej gałązki”, które polega na wygięciu kości z jej niecałkowitym przerwaniem ciągłości, co przypomina uszkodzenie młodych gałęzi drzew. Takie złamania zazwyczaj goją się szybko i bez powikłań.
Złamanie obojczyka występuje w każdej grupie wiekowej, a jego objawy mogą być różne. U noworodków najczęściej objawia się osłabieniem siły mięśniowej kończyny górnej, a po czasie w miejscu złamania wyczuwalne jest podskórne zgrubienie. Małe dzieci, które nie do końca jeszcze potrafią wskazać miejsce dolegliwości najczęściej podają ból całej kończyny, którą niechętnie ruszają. Starsze dzieci i dorośli zazwyczaj dobrze lokalizują miejsce urazu. Warto pamiętać, że w miejscu złamania nie musi być obrzęku oraz krwiaka. Złamanie może skutecznie ograniczać bólowo ruchomość barku. Chory zazwyczaj przyjmuje “pozycję obronną” z ramieniem przywiedzionym do klatki piersiowej i podtrzymywaniem kończyny przeciwną dłonią, która daje największą ulgę w dolegliwościach bólowych. W trakcie badania niezwykle ważnym elementem jest ocena ukrwienia i czucia kończyny, ponieważ w jego bliskości przebiegają ważne naczynia i nerwy zaopatrujące kończynę. Należy również wykluczyć możliwe uszkodzenie płuca przez odłam złamania.
Do diagnostyki zazwyczaj wystarcza badanie kliniczne przez lekarza ortopedę oraz standardowe zdjęcie rentgenowskie. Tomografia może być pomocna w ocenie złamań okolicy stawu barkowo-obojczykowego, gdzie złamanie należy różnicować ze zwichnięciem stawu barkowo-obojczykowego.
Dotychczas złotym standardem leczenia zachowawczego złamań obojczyka był opatrunek ósemkowy, który przez wymuszenie nienaturalnej pozycji może być niezwykle uciążliwy dla pacjenta. W oparciu o najnowsze badania w odległych wynikach nie wykryto jego przewagi nad unieruchomieniem w zwykłym temblaku lub ortezie Dessaulta, które dla pacjenta są znacznie wygodniejsze.
Większość złamań obojczyka można z powodzeniem leczyć zachowawczo. Kwalifikacja do leczenia operacyjnego jest indywidualna.
Wskazaniem do leczenia operacyjnego jest złamanie otwarte z uszkodzeniem skóry, ale również takie, gdzie odłam obojczyka znacznie zniekształca skórę, powodując jej drażnienie, zwiększając tym samym ryzyko powstania złamania otwartego w poźniejszym okresie. Do innych wskazań należy złamanie z uciskiem na struktury naczyniowe i nerwowe, jednoczesna stabilizacja innych złamań w obrębie barku i obręczy kończyny górnej, złamania typu II według Allmana, skrócenia obojczyka powyżej 2 cm. Dyskusyjne w chwili obecnej jest operacyjne zaopatrzenie skrócenia odłamów obojczyka między jednym, a dwoma centymetrami.
Istnieje wiele operacyjnych metod leczenia złamań obojczyka. Za każdym razem w zależności od wskazań lekarz dobiera sposób indywidualnie.
Rokowanie w złamaniach obojczyka jest dobre. U dzieci zwykle goją się bez żadnych powikłań. U osób starszych, które stosują się do zaleceń, a następnie przechodzą proces rehabilitacji leczenie jest skuteczne.
Powikłania występują rzadko. Jednym z najczęstszych jest powstanie stawu rzekomego w miejscu złamania. Sytuacja taka dzieje się, gdy odłamy kostne nie zrastają się, powodując patologiczną ruchomość odłamów w miejscu urazu. Takie powikłanie najczęściej musi być leczone operacyjnie. Do innych powikłań należy zrost w nieprawidłowym położeniu, które może upośledzać funkcje kończyny, nieestetycznie wystający pod skórą “guz” w miejscu zrostu kostnego, ucisk przez zrost kostny na naczynia lub nerwy oraz pourazowe zmiany zwyrodnieniowe stawu mostkowo-obojczykowego oraz obojczykowo barkowego.
