Najliczniejszą grupą pacjentów trafiających do gabinetu lekarza ortopedy bądź fizjoterapeuty są chorzy z chorobą zwyrodnieniową stawów (ChZS). W związku z tym że zmiany zwyrodnieniowe stawów są procesem fizjologicznym i postępującym wraz z wiekiem, ChZS jest najczęściej spotykaną dysfunkcją narządu ruchu. O ile rzadko występuje ona przed 40 rokiem życia, to u osób po 75 roku już  u prawie 85 % populacji występują objawy kliniczne i radiologiczne schorzenia. W trakcie życia wszystkie stawy organizmu człowieka są narażone na uszkodzenia wynikające zarówno z prawidłowej jak i często nadmiernej eksploatacji. W efekcie tego dochodzi do zużycia chrząstki stawowej, w przypadku nadmiernej eksploatacji przedwczesnego, pojawienia się zmian w tkance podchrzęstnej a także w więzadłach, torebce stawowej, błonie maziowej i pozostałych tkankach okołostawowych.

Co powodują zmiany zwyrodnieniowe?

Zwyrodnienia najczęściej powodują ból i ograniczenie ruchomości jednego lub większej liczby stawów.  Pojawiają się obrzęk i uczucie sztywności, niejednokrotnie związane z towarzyszącym wysiękiem. Postępujące uszkodzenie chrząstki stawowej i towarzyszące temu procesy wytwórcze są przyczyną tworzenia wyczuwalnych nawet dotykiem osteofitów, czyli wyrośli zwyrodnieniowych kości. Dodatkowo zaznacza się zmiana osi kończyny w kierunku koślawości lub szpotawości.

Przyczyny powstawania zmian  zwyrodnieniowych

 Wyróżniamy dwie podstawowe grupy ChZS:

• pierwotną – czyli taką, gdzie bezpośrednia przyczyna nie jest jednoznacznie określona, 
• wtórną – czyli taką, gdzie przyczyna powstawania problemu jest znana i jest następstwem określonej, występującej wcześniej patologii.

 Do najczęstszych wtórnych zmian zwyrodnieniowych stawów możemy zaliczyć:

• przebyte urazy,
• czynniki metaboliczne,
• czynniki endokrynologiczne
• przeciążenia
• zażywanie niektórych leków
• konsekwencje niektórych zaburzeń wrodzonych,
• przeciążenia zawodowe
• alkohol
• predyspozycje genetyczne
• nadwaga i otyłość

Jak rozpoznać chorobę zwyrodnieniową?

Często pierwszym objawem obserwowanym przez pacjenta jest ból. Początkowo pojawia się on podczas ruchu, przy obciążeniu, ale wraz z postępem choroby zaczyna dokuczać również podczas spoczynku czy w nocy. Dodatkowo pojawia tzw. zesztywnienie poranne, czyli problematyczne  stają się pierwsze ruchy czy kroki po okresie bezruchu. Obserwowana sztywność stopniowo nasila się i dołącza się ograniczenie ruchomości objętego zmianami stawu. Z czasem pojawiają się obrzęki chorego stawu, zmiany jego kształtu czy obrysów. Często objawem który niepokoi pacjenta są różnego rodzaju trzaski i trzeszczenia podczas poruszania się.  Wraz z ograniczeniem ruchomości spowodowanym bólem zaczynają się zaniki mięśniowe, czasami odczuwalna jest niestabilność stawu. Z reguły zmianom tym towarzyszy wyraźna bolesność uciskowa. Opisane zmiany w stawach przyczyniają się po pogorszenia funkcji ruchowej czy sprawności organizmu.

Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej

Podstawą diagnostyki choroby zwyrodnieniowej jest dokładnie zebrany wywiad lekarski oraz badanie radiologiczne, jakim jest przynajmniej klasyczne zdjęcie rentgenowskie wykonane we właściwych projekcjach i celowane na zmieniony chorobowo staw. Badanie to może przeprowadzić każdy lekarz, jednak często jest nim dopiero lekarz ortopeda. W badaniu fizykalnym ocenia się między innymi wygląd, kształt czy zakres ruchomości danego stawu. Po zdiagnozowaniu choroby zwyrodnieniowej stawów lekarz włącza odpowiednie leczenie, którego nieodzownym elementem jest właściwie dobrana rehabilitacja narządu ruchu. Fizjoterapeuta wykorzystując specjalne testy i techniki jest w stanie ocenić zakresy ruchomości stawu, ruchy, którym towarzyszy największa bolesność zmienionej chorobowo okolicy ciała czy stan siły mięśniowej, zdolność poruszania się tak samodzielnego, jak z wykorzystaniem przyrządów pomocniczych.

Fizjoterapia w chorobie zwyrodnieniowej

W leczeniu choroby zwyrodnieniowej ogromne znaczenie ma fizjoterapia. Właściwe zrozumienie patofizjologii procesów chorobowych oraz właściwego funkcjonowania narządu ruchu pozwala  fizjoterapeucie na zaoferowanie bardzo szerokiej oferty zabiegów tak rehabilitacyjnych jak i fizykoterapeutycznych. Głównym ich celem jest dążenie do usunięcia lub  zminimalizowania objawów ChZS. Najczęściej stosowane zabiegi fizykalne to elektroterapia, magnetoterapia, laseroterapia, ultradźwięki, krioterapia, ciepłolecznictwo  czy hydroterapia. Bardzo dobre efekty uzyskuje się stosując zabiegi z zakresu masażu, terapii manualnej czy terapii osteopatycznej. Najważniejszym zabiegiem w fizjoterapii dla pacjentów ze schorzeniami stawów jest kinezyterapia, czyli leczenie ruchem. Różnego rodzaju ćwiczenia czynne, izometryczne, wzmacniające, rozciągające, korekcyjne, stabilizujące czy ćwiczenia w wodzie, dostosowane do problemu, będą kluczową pomocą dla chorego.

Fizjoterapia dla każdego pacjenta powinna być dobierana indywidualnie, z uwzględnieniem wskazań i przeciwwskazań do zabiegów. Dlatego każda wizyta poprzedzona jest dokładnym wywiadem, badaniem funkcjonalnym oraz oceną ogólnego stanu i kondycji pacjenta, a także chorób współistniejących.

Aby zminimalizować częstotliwość występowania objawów należy pamiętać o systematyczności w stosowaniu wszelkich dziedzin fizjoterapii.

Zapobieganie chorobie zwyrodnieniowej

Zgodnie z zasadą „ lepiej zapobiegać niż leczyć” zmianom zwyrodnieniowym należy przeciwdziałać już od wczesnych lat młodzieńczych. Aby tego dokonać, należy ciągle i systematycznie dbać o to, aby nasze ciało było aktywne. Najbardziej pożądane są w tym przypadku ogólnorozwojowe dyscypliny sportowe takie jak na przykład pływanie, jazda na rowerze, nordic walking czy jogging. W przypadku chorych, regularne uprawianie sportu i dbanie o odpowiednią dawkę ruchu spowoduje, że spowolnimy postęp choroby oraz poprawimy funkcjonowanie w życiu codziennym. Ważnym czynnikiem zapobiegawczym i spowalniającym postęp choroby jest również kontrola masy ciała.       

Choroby zwyrodnieniowej stawów nie da się całkowicie wyleczyć ale należy pamiętać, że odpowiednia terapia pozwala złagodzić dolegliwości i spowolnić tempo rozwoju zmian, a co za tym idzie, zachować aktywny tryb życia przez dłuższy czas.