W każdym starzejącym się społeczeństwie jednym z coraz bardziej istotnych problemów medycznych staje się osteoporoza. Czym jest wspomniana choroba? Wg definicji WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia, jest to układowa choroba szkieletu, która charakteryzuje się niską masą kostną, zaburzoną architekturą i zmniejszeniem gęstości mineralnej tkanki kostnej, co w konsekwencji prowadzi do zwiększonej łamliwości kości. Szacuje się, że wśród osób po 50 roku życia choroba ta dotyka 30% kobiet i 8% mężczyzn. W populacji polskiej choruje ponad 2 miliony osób, przy czym leczonych jest mniej niż 10% z nich.

Na czym polega osteporoza?

W skrócie: na utracie tkanki kostnej, w efekcie czego można powiedzieć, że mamy „mniej kości w kości”. W ciągu życia kość ulega ciągłej przebudowie, po osiągnięciu swojej szczytowej masy ulega stopniowemu zanikowi. Zanik ten przyspiesza w wieku podeszłym, szczególnie u kobiet, co jest związane z występującą fizjologicznie menopauzą. Szczególnie niekorzystna sytuacja dotyczy osób, które osiągnęły stosunkowo niską szczytową masę kostną, a tempo utraty kości jest u nich wysokie.

Czym są złamania osteoporotyczne?

 Są to złamania niskoenergetyczne, czyli takie, do których dochodzi na skutek upadku z pozycji stojącej lub z niskiej wysokości: 1 metra lub mniejszej, np. z fotela lub kanapy. Złamania osteoporotyczne są złamaniami patologicznymi więc należy je różnicować z innymi przyczynami złamań niskoenergetycznych, np. w przebiegu choroby nowotworowej. Złamania osteoporotyczne dotyczą najczęściej:

• Dalszego końca kości przedramienia,
• Kręgów,
• Bliższego końca kości udowej,
• Bliższego końca kości ramiennej,
• Kości miednicy,

Złamania osteoporotyczne są związane z pogorszeniem komfortu życia oraz ze zwiększonym ryzykiem śmiertelności po przebytym złamaniu.

Czy osteoporoza dotyczy wyłącznie osób w podeszłym wieku?

W zdecydowanej większości tak, ale nie tylko. Osteoporoza pierwotna rozwija się w okresie po wystąpieniu menopauzy i dotyczy około 25% kobiet. U mężczyzn pojawia się zdecydowanie rzadziej. Jak wspomniano, osteoporoza może pojawić się również u młodszych osób jako następstwo różnych schorzeń czy stosowania leków, najczęściej glikokortykosteroidów. Osteoporoza wtórna może towarzyszyć różnego rodzaju zaburzeniom hormonalnym, w tym nadczynności tarczycy czy cukrzycy typu I, chorobom układu pokarmowego, w tym m.in. celiakii, chorobie Leśniowskiego- Crohna czy wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego, chorobom nerek, chorobom reumatycznym, np. reumatoidalnemu czy łuszczycowemu zapaleniu stawów, chorobom układu oddechowego, w tym m.in. przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, schorzeniom szpiku kostnego i krwi, a także  zwiększonemu poziomowi witaminy A. Z leków, oprócz wspomnianych wyżej glikokortykosteroidów, na osteoporozę wtórną wpływ mają również m.in. duże dawki hormonów tarczycy, leki przeciwpadaczkowe, inhibitory pompy protonowej czy leki antyretrowirusowe. Nie bez znaczenia są również leki immunosupresyjne, stąd osteoporoza pojawiająca się u osób po przeszczepach narządów. Osteoporoza wtórna może się rozwinąć dodatkowo u pacjentów unieruchomionych, czyli u chorych leżących lub u pacjentów po złamaniach.

Jakie są czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy?

Możemy tutaj wymienić następujące:

• płeć żeńską i predyspozycje rodzinne,
• wiek powyżej 65 lat u kobiet i 70 lat u mężczyzn,
• niskie BMI: poniżej 18,
• niedobór hormonów płciowych,
• zaburzenia miesiączkowania, wczesna menopauza, usunięcie jajników w młodym wieku,
• nierodzenie,
• czynniki związane z odżywianiem i stylem życia, które prowadzą do zmniejszenia szczytowej masy kostnej, w tym: mała podaż wapnia, niedobór witaminy D, palenie tytoniu, alkoholizm, nadmierna ilość kawy: przyjmuje się, że szkodliwe jest spożycie ilości większej niż 3 filiżanki dziennie, siedzący tryb życia i zmniejszona aktywność fizyczna.

Jakie są objawy osteoporozy?

Do czasu wystąpienia złamań, objawów tak naprawdę brak. Pojawiające się złamania kręgów powodują stopniowo narastający ból o różnym stopniu nasilenia, w zależności od tego ile kręgów uległo złamaniu, czy doszło do złamania samoistnego czy na skutek upadku. Złamania osteoporotyczne kręgosłupa przyczyniają się do powstania takich objawów jak przewlekły ból kręgosłupa, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, bóle i zawroty głowy, bóle kręgosłupa ze zmianą jego kształtu i zmianą wysokości chorej osoby. Złamania kończyn górnych  i dolnych są związane z silnym bólem, ruchomością patologiczną i utratą funkcji kończyny. Wszystkie złamania osteoporotyczne wymagają interwencji ortopedycznej. W przypadku złamań kręgosłupa leczenie najczęściej jest nieoperacyjne i sprowadza się do dopasowania odpowiedniego gorsetu. W przypadku złamań kości przedramienia w zdecydowanej większości po ich repozycji i zaopatrzeniu w unieruchomienie gipsowe, leczenie jest również nieoperacyjne, w przypadku niektórych chorych konieczne jest wykonanie zabiegu operacyjnej stabilizacji złamania. Jeżeli chodzi o złamania bliższego końca kości udowej to leczenie nieoperacyjne jest tutaj rzadkością, w prawie każdym przypadku wykonuje się zabieg operacyjny. Wykonuje się stabilizację złamania za pomocą odpowiednich płyt, śrub, gwoździ śródszpikowych lub w przypadku złamań szyjki kości udowej zabieg częściowej lub całkowitej endoprotezoplastyki stawu. W przypadku osteoporozy wtórnej dochodzą dodatkowe objawy związane ze schorzeniami podstawowymi, które do niej doprowadziły.

Jak rozpoznać osteoporozę?

W tym celu konieczna będzie wizyta u lekarza specjalisty, który w zależności od potrzeby zleci odpowiednie badania laboratoryjne, badania obrazowe czy badanie densytometryczne, w skrócie DXA. Stwierdzenie w badaniu DXA zmniejszonej gęstości mineralnej kości, ocenianej jako tzw. wskaźnik T, poniżej -2,5, stanowi kryterium rozpoznania osteoporozy u osób po 50 roku życia, z kolei u osób młodszych konieczne jest spełnienie dodatkowych kryteriów. W celu diagnostyki osteoporozy wykorzystuje się ponad to ocenę bezwzględnego ryzyka złamania na podstawie występowania u pacjenta czynników ryzyka złamań z wykorzystaniem kalkulatora FRAX. Co ważne, ze względu na konieczność uwzględnienia licznych zmiennych, interpretację wyników w diagnostyce osteoporozy pozostawiamy lekarzowi.

Jak leczyć osteoporozę?

Rozpoczęcie farmakoterapii lekarz rozpocznie po uwzględnieniu wyników badań oraz wskazań do jej wdrożenia. Każda farmakoterapia osteoporozy ma jeden punkt wspólny: jest to suplementacja wapnia oraz witaminy D- w odpowiednich dawkach. Z leków stosowanych w farmakoterapii osteoporozy można wymienić bisfosfoniany, denosumab, romosozumab, pochodne parathormonu (teryparatyd, abaloparatyd), raloksyfen czy hormonalną terapię zastępczą. Czas stosowania i dawki leków ustala lekarz, jednakże należy pamiętać, że  zbyt długie ich stosowanie (powyżej 5 lat)  może prowadzić do zwiększonego ryzyka działań niepożądanych, takich jak np. samoistne złamania kości udowej (tzw. złamania atypowe). Bisfosfoniany i denosumab mogą ponadto powodować jałową martwicę żuchwy.

Z metod nieoperacyjnych należy zwrócić uwagę na zapobieganie upadkom, ćwiczenia fizyczne, w tym właściwą rehabilitację po złamaniach, a także odpowiednie leczenie przeciwbólowe chorych. Profilaktyka upadków wydaje się mieć tutaj spore znaczenie gdyż ich częstość wzrasta z wiekiem, kilkakrotnie częściej u kobiet.

Tak w leczeniu, jak również w przypadku profilaktyki, ważną rolę odgrywa regularny wysiłek fizyczny, jak również odpowiednio zbilansowana dieta, dostarczająca co najmniej 1000mg wapnia dziennie.